42 işçinin öldüğü maden faciasında iddianame tamamlandı
4 yöneticiye bin 62’şer yıl mapushane talebi
BARTIN – Bartın’üstelik geçen yıl 14 Ilk Teşrin haset 42 eroin işçinin hayatını kaybettiği beyaz zehir faciasıyla ilgili hazırlanan iddianamede 4 yöneticiye bin 62’şer sene mahbes cezası dilek edildi.
Türkiye Taşkömürü Kurumu Amasra Organizasyon Müdürlüğü’ne ilişkin maden ocağında geçen yıl 14 Teşrinievvel haset saat 18.16 sıralarında meydana gelen patlamada 42 işçi hayatını kaybetti 10 iştirakçi dahi yaralandı. Patlamanın arkası sıra başlatılan adli soruşturmada 8 şüphelisi tutuklu 23 yabansı üzerine Cumhuriyet Savcılığınca savca hazırlandı. 1. Aheste Ukubet Mahkemesince kabul edilen iddianamede vakfedilmiş şüpheliler Büyüklenme Müdürü Cihat Özdemir, İşletme Müdürü Selçuk Ekmekci, İş Güvenliği ve Eğitim Başmühendisi Volkan Aristokrat ve Başmühendis Mehmet Tural karşı beher işçi yerine 42’şer defa “beklenen kastla öldürme”, 4 kere “beklenen kastla yaralama” suçundan için toplanmış bin 62’şer yıla kadar mapus cezası irade edildi.
Diğer 4’ü vakfedilmiş 19 şüphelinin hakkında da “bilinçli taksirle şakkadak çok kişinin ölümüne ve yaralanmasına hastalık olma” suçundan 22 sene 6’şar aya kadar mahbes cezası talebinde bulunuldu. Türkiye Ilmî ve Teknolojik Araştırma Kurumu Başkanlığı Bursa Test ve Analiz Laboratuvarı Müdürlüğü aracılığıyla hazırlanan raporun düz aldığı iddianamede maden işçilerinin kullandığı kıyafetlerin ısı ve aleve cebin himaye, alev intişar, alevlenmiş beğenilmeyen ve alevli yanma kriterlerine akıllıca olmadığına özen çekildi.
Yine oksijenli ferdi kurtarıcı maskelerin biricik vardiyalı kullanıma göre raf ömürlerinin makul olduğu fakat iki vardiyalı kullanılması durumunda sonuç istimal tarihini doldurduğuna saha sunulan raporda, şöyle denildi:
“OFK alet numunelerinin Almanya menşeili Drager işaret Oxy 3000 emsal oldukları, internette bulunan ustalık vesika ve kullanma kılavuzunda cihazların ARZ 13794 standardına uygun oldukları ve aktiflik süresinin 35 litre/an dem hacminde 30 an; 10 litre/zaman asude dem hacminde ise 90 an olduğunun belirtildiği, üretici firmanın, kurtarıcıların transfer ömrünü tek vardiyalı işletimde günde 8 saat, haftada 5 devir kullanımda 10 sene; iki vardiyalı işletimde günde 8 saat haftada 5 dolaşma kullanımda ise 5 yıl namına belirtildiği, gönderilen 5 adet numunenin yapılan kontrollerinde çiğin kemeri ve opsiyonel olduğu belirtilen abrasyon koruması aut gelişigüzel bileşenin saha aldığının görüldüğü, cihazların üzerinde üretim tarihi namına Teşrinisani 2015 tarihinin saha alması dolayısıyla cihazların tek vardiyalı kullanımda raf ömürlerinin uygun olduğu fakat iki vardiyalı kullanılmaları halinde raf ömrünü doldurdukları, yapılan incelemelerde numunelerin dış koruma kutusunda temas haca kaçağının olmadığı ve cihazların kullanılabilir durumda oldukları, numunelerin ağırlıklarının akla yatkın olduğu, aut görünümlerine ilişkin yapısal tamamiyet incelendiğinde içerilerindeki bileşenleri aksi yönde etkileyecek bire bir darbe görüntüsüne rastlanılmadığı, içerideki bileşenlerin, cihazın beceri dokümanında tanım edilen bileşenlerle ayrımsız olduğu, natamam bileşen bulunmadığı ve cihazların bu halleriyle kullanıma hazır oldukları, zımni analizleri değerlendirildiğinde kullanılan kimyasalların müvellidülhumuza üretimi için akla yatkın nitelikte olduğu, 494 numaralı numunenin başlatıcısının çalıştırılmasıyla ortaya sâdır gaz karışımı üstünde gerçekleştirilen kromatografik ve spektroskopik analizler sonucunda bu gaz karışımının makul ve solunabilir nitelikte olduğu, analiz sonuçları dikkate alındığında seçme seçilen numunenin bire bir OFK cihazında olması gereken özelliklerde olduğu, üretici firma eliyle yayınlanan dokümanda sunulan bilgilere bakarak, gönen göstergesine bakarak OFK kutusunun sızdırmazlığı sağladığı yönünde tatmin bildirildiği anlaşılmıştır.”
Vantilatörler ve vantüpler türap patlamasından kaynaklı erimiş
İddianamede “Beyaz Zehir ocağında etkili kullanılabilir ehliyetli sayıda fan var mı?” şeklindeki soruya ocakta yeterli havalandırma olmadığı, vantilatörlerin özelliğini yitirmiş olduğunu, işçilerin izne çıkartıldığında bu vantilatörlerin değiştirileceğini, bazen şahitler arkadaşlarını kurtarmak için maden ocağına indiklerinde pervane ve vantüplerin türap patlamasından kaynaklı eridiğini tabir ettiği birlikte düzlük aldı. İddianamede tanıklara ilave adına hikâyelemek istedikleri sorulduğunda; fut arkasına beton enjeksiyon yapıldığı, kadem altlarına taş tozu serpildiğini ve kömür tozunun patlamasının bu şekilde engellendiğini, fakat bazen işçilere göre 2-3 ay kimilerine göre kestirmece 1 yıldır bunun yapıldığını görmedikleri, -350 kotta etkin arkadaşlarının, o bölgenin ekstra hamam olduğunu söylediklerini, kimi zaman üstelik orada kâin çekicilik sensörlerine hava tutulmak yoluyla değerlerin bağan gösterildiği konusunda duyumları olduğunu, sensörle arın beyninde uzaklık olduğunu ve bu nedenle düşük ayar verdiğini, arındaki gaz oranı yükselince sensöre ulaşmasının az buçuk ahit aldığını, bunun üzere bile ahali dedektörleri kullanılması gerektiği, doğal gaz oranını izlem merkezinin göremediği üzere patlamanın gerçekleştiğini tabir ettiler.
Patlama anına büyüklüğünde 85 sefer uyarma seviyesini geçmiş
Öte yandan Merkezi Gaz İzleme Defteri’nde patlamadan ayrımsız zaman önce -300/350 nefeslik çıkışı bölümünün lamise arızası verdiği, veri alınamadığı ibarelerine özen çekildi. Arızanın giderildiğine dayalı seçme açıklamanın olmadığı defterde patlama anına kadar bataklık gazı gazı değerlerinin yüzdelik 1 uyarma seviyesini toplam 85 kere geçtiği belirtilerek şöyle denildi:
“Merkezi Doğal Gaz İzleme Defteri” isimli defterde 14/10/2022 günlü P1 B.1014 ibareleri ile başlayan sayfasında; “-300 2. rekup ve -350 1. rekup pervaneleri vardiya süresince stop olup gine posta verildi. antrparantez -300 2. rekup cenup tavan yaradılış bacak girişinde faaliyet kesintisi olup sefer verildi. Durum aile elektriğe bildirildi. BEYIN-21 numaralı pervane şuan stop durumda. P3 vardiyasında sefer verileceği güven marifetiyle bildirildi.” şeklinde açıklamaların bulunduğu fakat patlamanın gerçekleşmesi sebebi ile P3 vardiyasında bu eksiklilerin giderildiğine dair seçme bilginin deftere araç edilmediği, gine tıpkı defterde 13/10/2022 tarihinde P1 vardiyası görevlilerince ‘CH4-20 -300/350 Nefeslik çıkışı lamise arızası verdi, haber alınamıyor’ şeklinde açıklamaların bulunduğu ve ilerleyen vardiyalarda bu arızanın giderildiğine dair seçme açıklamanın bulunmadığı, 14 Ilk Teşrin 2022 haset metan gazı değerlerinin patlama anına büyüklüğünde yüzdelik 1 uyarma seviyesini toplamda 85 kez geçtiği, %1,5 alarm seviyesini 5 posta geçtiği, karbonmonoksit değerlerinin 25ppm uyarı seviyesini 47 posta geçtiği, 50ppm alarm seviyesini 13 misil geçtiği, Havalandırma vantilatörü değerlerinin 13.10.2022 haset saat 23: 43 ile 14 Ilk Teşrin 2022 günü saat: 18: 49 ant aralığının tamamında; 53 misil ihtar (1mm/s-2mm/s) seviyesinde değerleri gösterdiği, 355 misil Alarm (0mm/s-1mm/s) seviyesinde değerleri gösterdiği ayn uğrunda bulundurulduğunda gerekli tedbirlerin alınmadığı, Eroin İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin Ekleme-3 Düz Altı Beyaz Zehir İşlerinin Yapıldığı İşyerlerinde Uygulanacak Minimum Hükümler başlıklı 10. Kısmında Grizulu Beyaz Zehir Ocakları ile ilişik ‘bataklık gazı gaz seviyesi daim namına izlenir.’ ‘çalışmalar metan gazı çıkışı dikkate alınarak yürütülür, bataklık gazı gazından kaynaklanacak riskleri benzer olduğunca ortadan kaldıracak tedbirler alınır’, ‘bütün grizulu ocaklar her biri yegâne başına ocağın havalandırılmasını sağlayacak güçte birinin gelişigüzel nedenle durması halinde başkası derhal çalışacak durumda iki havalandırma grubu bulunur.’ hükümlerine karşın patlamanın gerçekleştiği kısımda mevcut fanın çalışmadığı, tıpkı ahit öncesinden itibaren daim ihtar ve alarm kayıtları olmasına karşın gerekli tedbir ve onarım işleminin yapılmadan patlatma yapıldığı ortaya çıkmıştır.”
Teftiş raporundaki nekais giderilmemiş, 2 milyon lira mukabele harcanmamış
İddianamede, Faaliyet ve Sosyal Asayiş Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı müfettişlerinin yürüttüğü denetlemede mevzuata aykırılıklar ve eksiklerden halen giderilmediği; karı havalandırılması, ekipmanın evgin hallerde ve gerekseme halinde kullanılabilmesi üzere çekicilik yönü münasebetsiz çevrilebilecek özellikte değildir ve meydan altında mergup ara sıra ekipmanların ATEX belgeli olmadığının şeş çizilerek tutuklu gösteriş müdürü Cihat Özdemir’in, bu tutanağa bahis konusu eksikliklerin ALFER isimli firma tarafından yapılarak giderileceği şeklinde bildirme ettiğine düzlük verildi. Anne nefeslik aspiratörü modernizasyonu amacıyla ayrılan 2 milyon liralık ödeneğin dahi harcanmadığı, gerekli modernizasyonun yapılmadığı amacıyla hava yetkililerinin ihmalde bulunduğu iddianamede vadi aldı.
İddianamede ayrıca personelin ehliyetli eğitim bilimi almadan 30 an olması müstelzim patlatma süresinin daha beş altı olduğu da düz aldı. Tutuklu gösteriş müdürü Cihaz Özdemir facianın meydana geldiği dolaşma cevaz veya istirahat nedeniyle doğal gaz izlem merkezinde yegâne birey olduğunu söyledi. İddianamede gaz izleme merkezinde seçme takım iki görevlinin olması gerektiğine ilgi çekildi.
Gösteriş Müdür Muavini Salih Akkuş yeterli bilgelik ve tecrübesi bulunmayanların işçi güvenliği ve yönetsel yönden oylumlu mevkilerde fariza yaptığını; tekmil yetkilerinin elinden alındığını 2020 yılından bu yana yeraltındaki hiçbir işyerine girmediğini sözlerine ekledi.
“Patlama riskine rağmen işçilerin kararına bırakılmış”
Geriye dönük doğal gaz sensörü verileri incelendiği bu verilerde 6 öğün ihtar, 5 posta alarm seviyesinde değerler görülmesine karşın güç bölgede patlatma işleminin adeta normal aynı taş pili işlemi üzere işçilerin kararına bırakıldığına saha verilen iddianamede şöyle denildi:
“14/10/2022 tarihinde saat 18.09’üstelik gerçekleşen ve ölümlere sebebiyet veren patlamaya ilgilendiren doğal gaz sensörleri kayıtları incelendiğinde; 6 öğün uyarı (yüzdelik 1 bataklık gazı yüksekliği) 5 öğün alarm (yüzdelik 1,5 bataklık gazı yüksekliği) değerlerinin görüldüğü, ayrıca ahali dedektörlerinin geriye çevrik metan gazı ve karbonmonoksit değerlerine bakıldığında beyaz zehir içerisinde süregelen ciddi gaz birikiminin/yükselmelerinin olduğu, çokça riskli aksiyon kategorisinde bulunan ve aksiyon güvenliğinin en üst seviyede tutulmasını gerektiren eroin sektöründe herhangi bir soy metan yükselmesinin takibe, değerlendirmeye ve analize tabi tutulması gerekirken sıradan tıpkı görüngü kabil karşılandığı, elverişsiz doğal gaz izleme personel sayısı ve müdahalesinin olduğu, mühendislerin ve ustabaşlarının beyaz zehir içerisinde olmadıkları ve bu uyarıları değerlendirmeye almadıkları, keza seçme patlama sonrası duvar arkası bilinmedik metan sıkışması (degajman) olabileceğinin madenciler tarafından bilindiği, takkadak yüzde 1 (ikaz) yüzde 1,5 (alarm) ile sınırlarına bakılarak dinamit patlatılması ve bu işlerin mühendislik bilgisi ve kararı dışında yapılması, temas olayın beyaz zehir kültürü ve tekniği içre değerlendirilmesi ve analiz edilmesi gerekirken alışılagelen tıpkı taş nakız işlemi veya inşaat işlemi kadar işçilerin karar ve ihtiyaçlarına bırakıldığı, Geriye dönük nagehan karbonmonoksit ve metan değerlerindeki itila değerleri incelendiğinde, çeperleri/artıkları temizleme için aşağılık patlatmaların (patara) yapıldığı, bahse konu bu 1-2 hırslı lokumu ile yapılan çeperleri ayıklama patlatmalarının korkunç patlatma güvenliği açısından riziko içerdiği, bu işlemin kararının maharet verilere göre değil barutçu ve işçilerin değerlendirmesine bırakıldığı ve rutin tıpkı muamelat haline dönüştürüldüğü, Maden içerisinde kömür çıkarırken özlem kullanımının korkulu olduğu, arın bölgesinden korkunç kullanılarak 1-2 metre derinliğinde kömürün patlatma ile damarından sökülerek alındığı, kömürün, içeriğinde metan gazı barındırdığı, metan gazının müvellidülhumuza ve ateşleyici ile tetiklendiğinde grizu patlamalarına sefer açtığı, araştırı ile bataklık gazı birikimine balya gelmeden yahut metan püskürmesine posta açmadan patlatma düzenlemek ve serpilmek amacıyla kömür içerisine taharri işlemi uygulandığı ve ölçümlerinin yapıldığı, ne büyüklüğünde mesafede benzeri tetebbu yapılması mevzuatta belirli iken güvenli mesafenin hiçe sayılarak özlem patlatması gerçekleştirildiği, temas adımı ölçülere dayalı mevzuat düzenlemelerine karşın bu konuda tedbirsizlik zinciri ve koordinasyonsuzluk olduğu anlaşılmıştır.”
İddianamede taban ihlallerinin yaygınlaşması, denetimsizliğin işletmede disiplinsizliğe hastalık olduğu ve “Bilimsel anlayıştan ırak ateş parçası çırak tecrübesiyle yönetildiği” değerlendirilmesine ilgi çekildi.
