Demokratikleşme ve özgürleşme alanında kebir çalışmalara imza atan Türkiye’nin üçüncü Cumhur Reisi Şevket Bayar’ın vefatının üzerinden 36 yıl geçti.

AA muhabirinin derlediği bilgilere bakarak, 1883 yılında Bursa’nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde dünyaya mevrut Bayar, önce ve ortaöğrenimini Umurbey’birlikte tamamladı.

Ardından Bursa’dahi İpek Meslek Yüksekokulu ve College Francais üstelik l’Assomption’üstelik terbiye gören Bayar, hususiyet ve bankacılık alanlarında çalıştı.

Bayar’ın 1903 yılında evlendiği İnegöllüzade Refet Bey’in kızı Reşide Hanım’dan Refi, Turgut ve Nilüfer ünlü üç çocuğu oldu.

İttihat ve Terakki’nin Bursa’dahi bilinmez kolu olan “Saf”ye 1907’bile giren Bayar, Iye bölgesinde cemiyetin çalışmalarını hızlandırmak ve bölgedeki etkinliğini artırmak için İzmir’e hususi tıpkı görevle gönderildi.

Balkan Savaşı’nda Bulgar ordularıyla mücadele etmek için Bursa’dan gizlice ayrılarak evvel İstanbul’daki askeri karargaha, oradan de cepheye giden Bayar, İzmir’bile 1918 yılında işgali engellemek ve işgalci kuvvetlere cebin direnç tasarlamak amacıyla kurulan İzmir Vikaye-i Ülfet-ı Osmaniye Cemiyetinde etken görk aldı.

İttihatçı kimliği ve hakkındaki durdurma emri yüzünden ismini fark etmek zorunda kalan Bayar, İzmir’in işgali tehlikesi belirince, “Galip Hoca” üstünkörü adıyla kaptan ve köy hocası kabil bölgeyi dolaşarak işgale karşı yaymaca yaptı.

Görgülü karışma edilince halkı Palikarya kuvvetlerine karşı organize etmek için çalışmalar gerçekleştiren Bayar, Balıkesir Kongresi öncesinde yapılan toplantıda “Sivil Meze Komutanlığı”, kongrede ise rey birliği ile “Akhisar Milli Bayram Kumandanlığı” unvanı aldı.

Atatürk’ün takdir ettiği isimlerden oldu

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu, Milli Mücadele’nin lideri Mustafa Kemal Atatürk, Bayar’ın bu süreçteki gayretlerini takdirle karşıladı. Nutuk’ta Bayar’ın ismine saha veren Atatürk, şu ifadeleri kullandı:

“Işıklı dolaylarında, İzmir’in işgalinden bilahare, asker ve halktan kâh vatanseverler, Yunanlılara alın savunma, halkı teşci ve silahlı milli kuruluş ihdas gayretleriyle çalışıyorlardı. beraber İzmir’den isim ve giyit değiştirerek o bölgeye gitmiş olan Izzet Bey’in (İzmir Milletvekili Fehamet Bey’dir) mücahede ve fedakarlığı anılmaya değer.”

Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanması amacıyla yapılan 1919 seçimlerinde Saruhan (Manisa) mebusu adayı namına gösterilen Ululuk Bayar, saylav seçilerek İstanbul’de toplanacak akıbet Osmanlı Mebusan Meclisi’ne iltihak hakkını elde etti. İstanbul hükümetinin “arananlar ve yakalanacaklar” listesinde meydan almasına rağmen Bayar, 12 Familya 1920’birlikte toplanan sonuç Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Saruhan Sancağı mebus yerine katıldı.

İstanbul ve Osmanlı Mebusan Meclisi, 16 Mart 1920’birlikte engelleme edilirken, Milli Savaş taraftarı vekiller Malta’ya sürgüne gönderildi. Ancak Bayar, Meclis’in işgal edileceği haberini ilkin öğrendiği üzere Malta’ya sürgün edilmekten akıbet anda kurtuldu. Malta’ya sürgüne gönderilenler haricindeki Osmanlı Mebusan Meclisi üyeleri, Milli Uğraş’nin merkezi Ankara’üstelik toplanmaya başladı.

Yeni Cumhuriyetin İktisat Bakanı oldu

Bayar, Atatürk’ten aldığı talimatla Anzavur Ayaklanması’nı bastırma görevini namına getirdiği sıralarda, Şişman Kavim Meclisi 23 Nisan 1920’dahi Ankara’da açıldı. Bu nedenle Bayar, Meclis’e 2 hafta geç katıldı.

Bir Numara Balaban Kavim Meclisi’nde milletvekili namına görev alan Bayar, 27 Şubat 1921’de İktisat Bakanı oldu. Lozan Hazar Konferansı’na danışman göreviyle katılan Bayar, Osmanlı borçları ve bunların ifa şekliyle ilgilendiren önerisiyle dikkatleri konusunda çekti. Borçların değerli hesabına kuponla ödeme yöntemini öneren Bayar, böylece zihayat Cumhuriyetin iktisadi yükünün iri oranda hafifletmesinin zeminini hazırladı.

1923 seçimlerinden sonra İkinci Şişman Kavim Meclisi’ne İzmir saylav adına giren Bayar, 1924 yılının mart ayında Trok, İmar ve İskan Bakanlığına atandı ve İş Bankası’nın kuruluşunu hazırlamak amacıyla tıpkı yılın orak ayı ayında bu görevinden çekilme etti. İş Bankası’nın kurulmasında kocaman cila oynayan Bayar, 1932 yılına kadar bankanın umumi müdürlüğünü üstlendi.

Bayar, 1932-1937 yılları ortada İktisat Bakanlığı görevini sürdürürken, 1937-1939 yılları arasında başbakanlık yaptı.

Türkiye’nin üçüncü reisicumhur seçildi

Mustafa Kemal Atatürk’ün 10 Kasım 1938 yılında emrihak etmesinin peşi sıra Izzet Bayar, Müşir Fevzi Anlamak ile konuşma ederek, aralarında yaşanan bir nice rey ayrılığına karşın İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı seçilmesini destekledi. Bayar, henüz sonradan siyasal yaşamını İzmir saylav adına sürdürdü.

Çok partili politik yaşamın başlaması üzerine 1946 yılının ocak ayında Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Eş Koraltan ile Demokrat Parti’yi (DP) kuran Bayar, parti başkanlığına getirildi.

Mayıs 1950’de halkın balaban desteğiyle aksiyon başına gelen DP iktidarında, Izzet Bayar Reisicumhur, Refik Koraltan TBMM Başkanı oldu. Bir Numara Adnan Menderes hükümeti 22 Mayıs 1950 tarihinde göreve başladı.

Bayar, 22 Mayıs 1950’de Türkiye Büyük Millet Meclisince Türkiye’nin üçüncü cumhur reisi seçildi.

Yassıada’üstelik yargılandı

Demokratikleşme ve özgürleşme alanında şanlı çalışmalara imza atan Bayar ve arkadaşlarının “Kâfi meze milletin” sloganıyla çıktıkları kat, 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle serencam buldu.

Cumhurbaşkanı Şevket Bayar, Başbakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DP’li milletvekilleri, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun ile asker ve ara sıra arka düzey kamu görevlileri gözaltına alındı. Tüm tutuklular, Yassıada’dahi hapsedildi.

Yassıada’daki yargılamalar, 14 Ekim 1960’ta başlayıp 15 Ilkgüz 1961’bile karara bağlandı. Toplam 19 dosyada toplanan davalar, “Anayasayı ihlal” davasıyla birleştirildi. Yargılamalar neticesinde Bayar, 15 Eylül 1961’de Yassıada Mahkemesi marifetiyle idama mahkum edildi. yaş sınırı dolayısıyla cezası, müebbet hapse çevrilen Bayar, 7 Teşrinisani 1964’te rahatsızlığı zımnında başıboş bırakıldı.

Azamet Bayar, 22 Ağustos 1986’da İstanbul’dahi emrihak etti.