Türkiye genelinde bir nice ildeki tarihi eserin birlikte Mostar Köprüsü’nün aslına uygun yapılması çalışmalarına birlikte katılan 71 yaşındaki taş ustası Ömer Al, 52 yıldır mesleğini aynı heyecanla sürdürüyor.
Al, patika hayatında herhangi bir güzeşte bölüm kendisini geliştirerek mimari özellikleri dolayısıyla adeta medeniyetler ortada fasıla açan camiden köprüye, kaleden manastıra, saat kulesinden kiliseye yüzlerce sene önce taş işçiliğiyle mensur edilen bir nice eserin restorasyonunda fariza aldı.
Delgi, spiral, çivi, bıçak, çekiç ve törpü gibi değişik açkı gereçleri kullanarak taşlara eşkal veren Kırmızı, mesleğini sonuç nefesine büyüklüğünde sürdürmeyi hedefliyor.
Bosna Savaşı sırasında 1993’te topçu atışıyla yıkılan Mostar Köprüsü ile Sümela Manastırı, Erzurum Celil Cami, İzmir Saat Kulesi, Bayburt Kalesi kabil bir haddinden fazla yapının yenileme çalışmalarında da yer düz Al’nın bir tane hayali ise memleketi Bayburt’taki Tarihi Taş Köprüyü aslına akıllıca baştan inşa etmek.
“Beni arz çokça bahtiyar fail, Mostar Köprüsü’nün onarımında çalışmak oldu”
Bayburt’taki tıpkısı taş ocağında çalışmaya bitmeme fail Ömer Kırmızı, AA muhabirine, mesleğe geçmiş adımı 1970’te babasının birlikte attığını söyledi.
İlk kendisine Erzurum Ulu Cami’nin onarımında çalıştığını anlatan Al, “Henüz sonraları Çifte Minareler, Yakutiye Medreseleri kabilinden yapılarda çalıştık. Babam rahmetli olduktan bilahare ben arkadaşlarımla beraber işe devam ettim.” dedi.
Köprülere özel ilgisi olduğunu, Erzurum’daki Tivnik Köprüsü’nün onarımından sonra tarihi köprülerin restorasyonunda çalışmaya bitmeme ettiğini tamlayan Al, “Elan sonraları Kayseri’de Şahruh Köprüsü, Muratpaşa Köprüsü’nde çalıştım. Adana’da Dürüst Köprü’nün tamir değil, az daha temelden yaptım. Daha sonraları Sakarya’dahi Büyük Fuat Paşa Köprüsü’nü yaptım. Bunlardan bilahare Mostar Köprüsü’ne gittim.” diye niteleyerek konuştu.
Kırmızı, Mostar Köprüsü’nün restore edileceğine dair 2001’de gazetede bilim okuduğunu, yapının benzeri tarafı yıkılmış fotoğrafını görünce birlikte çok etkilendiğini rapor etti. Kırmızı, bunun üstüne köprünün yapımında gitmek istediğini o aktarılma alay malay iş yaptığı firma yetkilisine ilettiğini dile getirdi.
Türkiye, Fransa, İsrail ve Almanya’dan şirketlerin ihaleye girdiğini ancak onarım işini çalıştığı firmanın aldığını aktaran Al şunları kaydetti:
“O çevrim çalıştığım firma, benim henüz evvel yaptığım köprülerin fotoğraflarını toplayarak aynı dosya hazırlayıp Bosna’ya gitti. Ego de o sıralar Fransa’daydım. İhaleyi alınca beni aradılar. Fransa’da bereketli dünyalık kazanmama karşın dayanamadım, oradan Bosna’ya geçtim. UNESCO’nun 11 mühendisinin olduğu benzeri toplantıya girdim. Onlara köprüyü zahir yapacağımı anlattım. Bana ‘Senin ehliyetin, diploman nedir?’ diye niteleyerek sordular. Ben bile ortaokul mezunu ve idareci olduğumu söyledim. Benden köprünün maketini yapmamı istediler ve izin verdiler. Alelhusus Alman mühendisler, ‘Bu uz burayı yapacak.’ diye niteleyerek beni desteklediler. Öylelikle başladık ve güzelce benzeri şekilde tamamladık. Bunların içerisinde beni yer haddinden fazla mutlu eden Mostar Köprüsü’nün onarımında işlemek oldu. Zira babam oraya aşıktı.”
“Taş işçiliği bir vakitler daha zordu ancak akva asar ortaya çıkıyordu”
Taş işçiliğinde arz mehabetli projesinin Mostar Köprüsü’nün yeniden imal çalışmalarına karışmak olduğunun altını çizen Al, “Ömrüm yeterse Bayburt’a da bire bir güreşçi köprüsü yapmadan ölmek istemiyorum. Merkezdeki Taş Köprüyü ayırmak istiyorum, arzum o. Bir köprüyü ben Kayseri’birlikte yaptım. Şu andaki hayalim orayı yapmak.” dedi.
Ömer Kırmızı, taş işçiliğinin bir vakitler daha el olduğunu fakat akva eserler ortaya çıktığını söyledi.
Yeni camilerdeki taşların bodur süre sonra düştüğünü gördüğünü anlatan Al, “İnce yani 4-5 santimetrelik ahcar konuluyor. Biz 25-30 santimetrelik ahcar koyuyorduk. Ego birlikte 4-5 santimetrelik taşlarla yaptım amma hiçbir husus olmadı. Şimdi maharet namevcut bundan sonra. Bu makineler çıkınca maharet öldü.” diye konuştu.
“Osmanlı torunusunuz değil mi? Övünüyorsunuz, Osmanlı burayı yoluyla yonttu, yaptı”
Al, bir vakitler ustaların tıpkı günde minareye konulacak taşlardan 9’unu ağırlık yontabildiğini vurgulayarak şöyle bitmeme etti:
“Şu anda onu fail yok. Bayburt’ta arasan 10 kankızıl sokak taşı baştan yontup amade arkaç getirip duvara koyacak. Hep alıştılar yazboz tahtası kadar taşları duvara koymaya. Bire Bir-iki yıl sonraları de ahcar oynamaya başlıyor. Bosna’birlikte tığ çalıştığımızda, ‘Osmanlı torunusunuz değil mi? Övünüyorsunuz, Osmanlı burayı tarafından yonttu, yaptı.’ dediler. Matkap, spiral görünce bunlara müsaade vermediler. Biz dahi bunu yasakladık, hepsini elimizle yaptık. Ahcar kesilip geliyordu. Bütün taşları elimizle işledik. Şu anda o işlemeler, eskinin işi namevcut.”
Ömer Al, serencam birkaç yıldır bahçe işleriyle bile uğraştığını fakat daha alçak olmasına karşın taş işinde kendini mutlu hissettiğini tabir etti.
Taşlarla uğraşırken yorulmadığını nâkil Kırmızı, “Yıllardır taşla yoğrulmuşum. Ara Sıra yatarken bile aklım yaptığım işte kalıyor, diyorum ki ‘Şurada bire bir fıkdan var, ayrımsız hatam var’. Bunları bilcümle geceleyin hesaplıyorum. O büyüklüğünde bu işle özdeşleşmişim.” dedi.
Al, insanın işini sevmesinin önemine birlikte işaret ederek şu değerlendirmede bulundu:
“Adapte olursan muvaffakiyetli olursun. Umursamayan olursan o işi başaramazsın. Hep bileğimle çalıştım. 10-15 yıldır ufak işlemler alıyorum. İşçi çalıştırıyorum. Kendim paramı almadan, işçinin parasını veriyorum. Cenabıhak arkalama etti, bugüne büyüklüğünde bileğimle evimi bile henüz fazlasını dahi yaptım. Tanrı’a şükür sıhhatim üstelik durumunda.”
